มนต์คาถาจากธัมมปทัฏฐกถา: คาถาเบิกเนตร และคาถาย่นระยะทาง

คาถาเบิกพระเนตร

สะหัสสะเนตโต เทวินโท ทิพพะจักขุง วิโสธะยิ.

(คำแปล  ท้าวสหัสเนตร(พันตา) ผู้เป็นเจ้าแห่งเทวดา ส่องทิพยจักษุ)

คาถาย่นระยะทาง

สะหัสสะเนตโต เทวินโท เทวะรัชชะสิรีธโร สังขิปิตวานะ ตัง มัคคัง ขิปปัง สาวัตถิมาคะมิ.

(คำแปล ท้าวสหัสเนตร ผู้เป็นเจ้าแห่งเทวดา ทรงสิริของเทวราช ย่นทางนั้น พลันเสด็จมาถึงเมืองสาวัตถีแล้ว)

ทั้ง 2 พระคาถา มาจากเรื่อง อรรถกถาธรรมบท ยมกวรรค เรื่องพระจักขุปาลเถระ

เรื่องพระจักขุปาลเถระมีความว่าดังนี้:

ขณะที่พระศาสดาประทับอยู่ที่วัดพระเชตวัน ทรงปรารภพระจักขุปาลเถระผู้ตาบอด  ตรัสพระธรรมบทพระคาถาที่ 1 นี้

ครั้งหนึ่งพระจักขุปาลเถระเดินทางไปเฝ้าพระศาสดาที่วัดพระเชตวัน ในคืนหนึ่งขณะที่ท่านเดินจงกรมอยู่นั้น พระเถระก็ได้เหยียบแมลง(เม่า)ตายโดยไม่มีเจตนา ในตอนเช้าพวกพระภิกษุที่ไปเยี่ยมพระเถระพบแมลงที่ตายนั้นเข้า มีความคิดว่าพระเถระทำสัตว์ให้ตายโดยเจตนา จึงนำความขึ้นทูลพระศาสดา  พระศาสดาได้ตรัสถามภิกษุเหล่านั้นว่า เห็นพระเถระฆ่าแมงเหล่านั้นโดยเจตนาหรือไม่ เมื่อพระภิกษุเหล่านั้นกราบทูลว่าไม่เห็น  ตรัสว่า “พวกเธอไม่เห็นจักขุปาลฆ่าสัตว์ฉันใด จักขุปาลก็ไม่เห็นแมลงเหล่านั้นฉันนั้น นอกจากนั้นแล้ว พระจักขุปาลนี้ก็เป็นพระอรหันต์แล้ว จึงไม่มีเจตนาที่จะฆ่าสัตว์และเป็นผู้บริสุทธิ์” เมื่อภิกษุทั้งหลายทูลถามว่า พระจักขุปาลเถระนี้เป็นถึงพระอรหันต์แต่เพราะเหตุใดจึงตาบอด พระศาสดาได้นำเรื่องในอดีตชาติของท่านมาตรัสเล่าว่า

ในอดีตชาติพระจักขุปาลเป็นแพทย์  ครั้งหนึ่งไปรักษาตาให้แก่คนไข้หญิงคนหนึ่ง  คนไข้หญิงคนนี้ได้ให้สัญญากับนายแพทย์ว่านางกับลูกๆจะยอมเป็นข้าทาสรับใช้หากว่าดวงตาที่บอดทั้งสองข้างของนางสามารถรักษาให้หายได้  แต่ต่อมานางกลัวว่านางพร้อมกับลูกๆจะต้องตกเป็นทาสของนายแพทย์จริงๆ จึงได้พูดโกหกนายแพทย์ไปว่าดวงตาทั้งสองข้างของนางมีอาการแย่ไปกว่าเดิมทั้งๆที่ได้รับการบำบัดหายขาดไปแล้ว  ข้างนายแพทย์ก็รู้ว่าคนไข้ของเขาหลอกลวงจึงได้แก้เผ็ดด้วยการผสมสารพิษลงในยาหลอดยาให้คนไข้นางนั้นหยอด  พอนางหยอดเข้าไปก็เลยทำให้ตาบอดสนิททั้งสองข้าง  เพราะผลของอกุศลกรรมในครั้งนั้นทำให้นายแพทย์ต้องตาบอดหลายครั้งในภพชาติต่างๆ

จากนั้นพระศาสดาได้ตรัสความในพระคาถาที่ 1 นี้ว่า

มโนปุพพงฺคมา ธมฺมา

มโนเสฏฺฐา มโนมยา

มนสา เจ ปทุฏเฐน

ภาสติ วา กโรติ วา

ตโต นํ ทุกฺขมนฺวติ

จกฺกํ ว วหโต ปทํฯ

ทุกสิ่งทุกอย่างมีใจเป็นผู้นำ มีใจเป็นใหญ่

สำเร็จได้ด้วยใจ ถ้าคนเรามีใจชั่วเสียแล้ว

การพูด การกระทำก็พลอยชั่วไปด้วย

เพราะการพูดชั่วกระทำชั่วนั้น

ทุกข์ย่อมตามสนองเขา

เหมือนล้อเกวียนหมุนตามรอยเท้าโค.

เมื่อเทศนาจบลง ภิกษุ 30000 รูปได้บรรลุเป็นพระอรหันต์พร้อมด้วยปฏิสัมภิทา.

สำหรับมนต์คาถาว่า สะหัสสะเนตโต เทวินโท ทิพพะจักขุง วิโสธะยิ นี้ เป็นตอนที่พระจักขุปาลเถระเป็นพระอรหันต์และตาบอดแล้ว น้องชายจึงได้ส่งหลานชายที่บวชเป็นสามเณรมาเพื่อให้จูงไม้เท้าของท่านพาท่านเดินทางกลับไปที่เมืองสาวัตถี แต่สามเณรเกิดทุศีลกับหญิงชาวบ้านเสียในระหว่างการเดินทาง จึงทำให้พระเถระไม่ยอมให้สามเณรจูงท่านต่อไป พอถึงตอนนี้บัณฑุกัมพลศิลาอาสน์ของพระอินทร์ก็เกิดการแข็งตัว พระอินทร์จึงได้ส่องทิพยเนตรลงมาเห็นเหตุการณ์เข้า “สะหัสสะเนตโต เทวินโท ทิพพะจักขุง วิโสธะยิ” และได้ใช้ฤทธิ์ของพระอินทร์ย่นระยะทางพาพระจักขุปาลเถระกลับถึงเมืองสาวัตถีชั่วประเดี๋ยวเดียว “สะหัสสะเนตโต เทวินโท เทวะรัชชะสิรีธโร สังขิปิตวานะ ตัง มัคคัง ขิปปัง สาวัตถิมาคะมิ.”